Latin Amerika’nın kronik ekonomik krizleriyle ünlü ülkesi Arjantin’de başkanlık seçimlerini liberteryen aday Javier Milei kazanmıştı. Yıllardır peronist, sosyal demokrat ve sosyalistlerin yönettiği Arjantin’de sürpriz bir sonuçla Milei’nin kazanması Dünya’da geniş bir yankı uyandırdı. Çünkü ilk defa liberteryen bir başkan adayı bir ülkede iktidara geldi. Tabi solun güçlü olduğu Arjantin ve Latin Amerika ülkelerinde bu tepki ile karşılandı ve Milei’nin iktidara gelmesini solcu politikacı ve gazeteciler Arjantin’in felaketi olarak yorumladı.
Peki Milei kimdir, nasıl tanındı ve hangi vaatlerle iktidara geldi?
Javier Milei 22 Ekim 1970’te Buenos Airest’te doğdu. İlkokul ve ortaöğretim eğitimini katolik okullarında alan Milei bu yıllarda amatör bir futbol kulübünde kaleciliğin yanı sıra ayrıca bir rock grubunda vokalistlik yaptı. Kariyerini ekonomist olarak sürdürmek isteyen Milei, lisans eğitimini Belgrano Üniversitesinde tamamlayıp, Torcuato Di Tella Üniversitesi’nde Ekonomik ve Sosyal Kalkınma alanında yüksek lisans yaparak bu hayalinde ki ilk adımlarını attı. Arjantin Merkez Bankasında stajını yapan Milei, sonrasında 20 küsür yıl bankacılık sektöründe ve özel şirketlerde ekonomist olarak çalıştı. Sonrasında üniversitelerde ekonomi profesörlüğü yaparak, akademik dergilerde yazılar paylaştı ve çeşitli konferanslarda ekonomi alanında konuşmacı olarak yer aldı. 2010’lu yıllarda radyo ve televizyon programlarında yorumculuk yapmaya başladı ve bu programlarda liberteryenizm ile anarko kapitalizm fikriyatlarını savundu. Kendine has üslubu ve fevri yapısıyla bu programlarda gün geçtikçe ünlendi ve fikirlerini Arjantin’de geniş halk kitlelerine tanıttı. Daha önceleri programlarda şakayla karışık dediği başkan adaylığı fikrini 2019 yılında dile getirmeye başladı ve 2021 yılında liberteryen partiyi, La Libertad Avanza’y kurarak, 2023 yılı başkanlık seçimleri maratonu için starta başladı. Merkez Bankasını kapatıp dolarizasyona geçmek, devlet kurumlarını azaltmak ve memurların çoğunu işten çıkarmak, özel sektörde vergileri minimuma indirmek, bireysel silahlanma, organ satışının yasallaşması, sosyal yardımları sona erdirmek, eğitim ve sağlık gibi hizmetleri özelleştirmek gibi vaatlerle Arjantinli seçmenin önüne çıktı. Başlangıçta bu fikirleri geniş kitlelerde çok ilgi görmese de, 2023 yılının başında Arjantin enflasyonu %100’ü geçince vaatleriyle ön plana çıkmaya başladı. Çünkü yıllardır Peronist merkez sağ ve merkez sol partilerin yarıştığı Arjantin’de Milei’nin ekonomi politikaları hiç denenmemişti ve Arjantin uzun yıllardır ekonomik krizdeydi. Ağustos ayında yapılan ön seçimlerde sürpriz bir şekilde Milei zafer elde edince Arjantin siyasetinde deyim yerindeyse dengeler alt-üst oldu.
Seçimlerin ikinci turunda Merkez Sol koalisyonun adayı Sergio Massa ve Merkez Sağ koalisyonun adayı Patricia Bullrich arasında geçeceği var sayılırken ilk turda Milei seçimi ikinci sırada bitirerek ikinci tura katılmaya hak kazandı. İlk turda elenen merkez sağ aday Bullrich’in ikinci tur için Milei’ye destek vermesi seçimin kaderini değiştirdi ve ikinci turda Milei %55,65 oy ile başkan seçildi.
İktidara geldikten sonra yaptığı bazı icraatler;
. Bakanlık sayısını dokuza düşürdü.
. 380.00 ekonomik regülasyonu ve kısıtlamayı yürürlükten kaldırdı.
. Hükümet yetkililerinin sayısı %34 azaltıldı.
. Onaylanmış tüm kamu projeleri iptal edildi.
. Ajrantin’de devlet üniversitelerinde ücretsiz eğitim alan yabancıların ücretsiz eğitim hakkı kaldırıldı.
. Emlak piyasası için yeni kiralama kanunu çıkartıldı.
. Siyasi partilere verilen hazine yardımı kaldırıldı.
. Arjantin devlet haber ajansı Telam kapatıldı.
. Sosyal yardımlar kademeli olarak azaltılmaya başlandı.
Kısa sürede bu kadar keskin kararlar alması ülkede muhaliflerin protestolarıyla karşılandı. Latin Amerika ülkelerinin sol liderleri Arjantin’de alınan kararları felaket olarak yorumladı. Komünist Enternasyonel Milei’ye yeni McCarty benzetmesi yaparak neredeyse baş düşman olarak ilan etti. Ama Milei kararlarından vazgeçmeyeceğini, ileride eğitim ve sağlık hizmetlerinin tamamen ücretli olacağını, kamu yatırımlarının tamamen sonlandıracağını ve özel sektöre daha fazla özgürlükler vereceğini yineledi.
Milei başkanlığa geldikten sonra Arjantin’in enflasyon oranı uzun yıllar sonra ilk defa geriledi. Uluslararası yatırımcılar için Arjantin yeni pazar olma yolunda ilerliyor. Ama bunlar tabi ki kısa süreli etkiler. Bunlar tek başına yeterli faktörler değil. Ekonomi politikalarından bahsetsekte Milei’nin diplomat karakterli birisi olduğu söylenemez. Çin ve Rusya’ya karşı sert söylemlerde bulunması, Arjantin’de önemli yatırımları olan Çin’li yatırımcıları kaçırabilir. Soğuk savaş dönemi sağ politikacıları gibi esas düşmanı sosyalizm ilan etmesi ve açıktan savaş açması genelde sol-sosyalist liderlerin yönettiği Arjantin’in komşu ülkeleriyle ilişkilerini zayıflatabilir. Hatta Arjantin’in Güney Amerika Ortak Pazarı Mercosur’dan atılmasına bile neden olabilir. Falkland Adaları konusunda taviz vermemesi ve Birleşik Krallık hakkında sert söylemleri, Birleşik Krallık ve ABD ile ilişkilerini de olumsuz yönde etkileyebilir. Bu sert söylemlerine devam edecek olursa, Leopoldo Galtieri’nin siyasi hayatını bitiren Falkland Adaları sorunu Milei’nin de başına ciddi sorunlar açarak, Çin-Rusya kutubu ve sol liderlerin yönettiği Latin Amerika ülkelerine açıktan karşı olduğunu ilan etmiş iken, batı ile de karşı karşıya gelmesi Arjantin’i yalnız bir ülke konumuna getirir.
Ayrıca sol damarın yüksek olduğu Arjantin’de gerçekleştirmek istediği liberteryen reformlar büyük çaplı gösterilere neden olabilir. Sosyal yardımların azaltılması ve kamu da memurların işte çıkartılması şimdiden protestolarla sonuçlandı. İleride vaat ettiği reformları yaptığında bu protestoların daha büyük çaplı olması olası. İç ve Dış nedenlere baktığımızda Mieli’nin işi gerçekten zor. Arjantin gibi sosyalist damarı olan bir ülkede Liberteryen ekonomiyi tam anlamıyla getirebilir ve başarılı olursa bu Arjantin mucizesi olabilir. Eğer başarısız olursa Arjantin felaketi olarak adlandırılır ve Dünya’da destekleyeni az olan Liberteryenizm’e büyük zarar verir. Milei’nin 4 senesi daha var. Hep birlikte izleyip göreceğiz. Ancak popülizmin aşıladığı geçici umudun sonunu, yakın siyasi tarihten herkes az çok bilmektedir. Umarız ki Arjantin aynı sonu görmez ve yıllardır yaşadığı travmatik ekonomik ve siyasi girdaptan bir an evvel çıkar.
TOLGA ARSLAN
2024-03-23 Tolga Arslan
