Ülkemizde her devrin gündemi olan seçimlerden sonra buzdolabından çıkartılıp önümüze partiler tarafından sunulan bir tartışma konusunu 3 bölümde açıklayacağım. 3 bölüm sırasıyla;
- Anayasa değişikliği
- Yeni anayasadan beklediklerim
- Yeni anayasa
Başlıktan da anlaşılacaktır ki birinci bölümün konusu Türkiye Cumhuriyeti’nde Anayasa değişikliği usulü.
İkinci bölümde yeni anayasadan beklentilerimi ve önemli gördüğüm hususları.
Üçüncü ve son bölümde ise ne zaman yazacağımın belli olmadığı bir yazıyı planlıyorum. Bu yazıyı yazabilmem için Anayasa değiştirme iktidarının önce Anayasayı değiştirmesi gerekmektedir. Eğer değişikliğe şahit olabilirsem 3.bölümde yeni anayasayı değerlendireceğim.
Anayasa değişikliğiyle başlayalım…
Türkiye Cumhuriyetinde anaysa değişikliği Teklif, Görüşme ve Onay aşamalarından geçerek gerçekleşir.
İlk aşama olan teklif aşamasında, Anayasanın 175.maddesinde anayasa değişikliği teklifini için şartları şu şekilde ifade etmiştir.
‘’Anayasanın değiştirilmesi Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir.’’
Cumhurbaşkanı veya bakanlar değişiklik teklifi veremez çünkü meclis üyesi değillerdir. Değişiklik teklif yetkisi meclis üyelerine aittir.
Bulunduğumuz zaman itibariyle anayasa değişikliği teklifi vermek için en az 200 (TBMM üye tamsayısı 600’dür.) meclis üyesinin verilen değişiklik önergesinin imzasının bulunması gerekir.
Görüşme aşamasına geçmeden önce bir tartışmalı bir hususa kısaca değineceğim.
Madde 1 – Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
Madde 2 – Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
Madde 3 – Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir.
Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
Milli marşı "İstiklal Marşı’dır.
Başkenti Ankara'dır.
Madde 4 – Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2.nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3’üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
Anayasanın 1.maddesi devletin şeklini 2.maddesi cumhuriyetin niteliklerine 3.maddesinde bütünlüğünü, dilini, bayrağını, milli marşını ve başkentini açıklamaktadır.
Fakat 4.madde ilk 3 maddeye ayrı bir önem ve atfetmektedir. 4.madde ilk 3 maddenin değiştirilemeyeceğini ve hatta değiştirilmesinin teklif dahi edilemeyeceğini söylemektedir. Peki bu durumda verilen bir anaysa değişikliği teklifinde ilk 4 maddenin de de değiştirilmesi de teklif edilirse n’olacak?
Sadece 4. Maddenin değiştirilmesi teklif edilirse ne olacak?
Teklif edilmesi durumunda bunun bir cezası var mıdır?
1982 Anayasasında ilk 4 maddeyle ilgili yıllardır süregelen tartışma başka bir yazının konusu olacak.
Görüşme aşamasını, detaya boğmadan kısa başlık halinde bilgi vereceğim.
Değişiklik teklifi öncelikle Anayasa komisyonunda görüşülür. Sonra tutulan rapor meclis başkanlığına gönderilir ve genel kurulda sunulacağı zamanı bekler. Burada en önemli detay Anayasa değişikliği teklifi 2 aşamada görüşülür ilki teklifin tümü üzerinden görüşme ve sonrasında teklifin maddelerinin görüşülmesi. Bu iki görüşme arasında en az 48 saat olmak zorundadır. Çünkü Anayasa değişikliği teklifinin görüşülmesi aceleye getirilmeyecek kadar önemlidir.
Onay safhasını bütünüyle anlatmak yerine anlaşılmasını kolaylaştırmak için 3 önemli yeri anlatacağım.
- 360 ile 399 Meclis üyesinin oyuyla kabul edilen anaysa değişikliği.
Anayasanın değişikliği bir meclisin vereceği en önemli kararlardan biridir. İşte bu kararda önemli 2 sayı vardır. Bu sayılardan ilki 360’tır. Mecliste 360 veya 399 vekilin kabul oyunu almış Anaysa değişikliği için 2 ihtimal vardır. Bunlar Cumhurbaşkanının Halkoyuna sunması ve Veto etmesidir.
- 400 ile üstünde bir sayı ile kabul edilen anayasa değişikliği.
Meclisin 400 veya üstü bir sayı ile Kabul ettiği Anayasa değişikliğinde ise 3 ihtimal vardır. Bunlar Cumhurbaşkanının; Onay vermesi, Halkoyuna sunması ve Veto etmesidir.
Cumhurbaşkanın veto ettiği ve mecliste aynen kabul edilen anayasa değişikliği teklifinin (400 veya üstü bir sayı için geçerli) Cumhurbaşkanı Onay verecektir veya Halkoylamasına sunacaktır.
3) Cumhurbaşkanının Anayasa değişikliği sürecindeki yetkileri.
AA) Onay verme
AB) Halkoyuna Sunma
AC) Veto
İhtiyari halk oylaması
(175/5) Doğrudan veya Cumhurbaşkanının iadesi üzerine, Meclis üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile kabul edilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanun veya gerekli görülen maddeleri Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulabilir. Halkoylamasına sunulmayan Anayasa değişikliğine ilişkin Kanun veya ilgili maddeler Resmî Gazetede yayımlanır.
Anayasa, meclis üye sayısının 3/2’sinin veya daha fazlasının oyuyla kabul edilmiş anaysa değişikliğinde cumhurbaşkanına bu değişikliği referanduma götürme yetkisi vermiştir. Buda bize gösteriyor ki meclis ve cumhurbaşkanı anayasa değişikliği sürecinde uyumlu bir çalışma göstermez ise meclis üyelerin tamamının kabul ettiği bir değişiklik bile cumhurbaşkanı tarafından referanduma götürebilir ve halk tarafından ret edilebilir.
Siz değerli okuyuculara kısa ve sade şekilde anayasa değişikliği usulü hakkında bilgiler vermeye çalıştım yeni bir anayasa kadar nasıl anayasa değiştireceğimizde önemlidir. Anayasalar ülkelerin kimlikleridir. Vatandaşların haklarının yegâne kaynağı, devletlin sorumluklarının ve sınırlarının belirlendiği yerdir. Hepimiz asgari düzeyde hürriyetlerimizin belirlendiği Anayasanın nasıl değiştirebileceğini bilmeliyiz.
2024-03-04 Abdülkadir Çoşanoğlu
